De economische crisis van 2008 heeft grote gevolgen gehad voor de sociale en economische structuren van de samenleving. De opkomst van de deeleconomie is een van de trends die door de economische situatie is versterkt. Binnen de deeleconomie draait het niet langer om het bezit van een zaak, maar om de toegang tot de functie welke dit product de gebruiker biedt. “De consument wil geen boormachine, maar een gat in de muur”, is in dat kader een veelgehoord citaat.

De pioniers van de deeleconomie handelden vooral uit ideële motieven: ze wilden een bijdrage leveren aan hun directe omgeving, of het milieu ondersteunen. Door spullen te delen kon verspilling worden voorkomen. Thuisafgehaald.nl is hiervan een voorbeeld: het draagt bij aan het contact tussen buren en voorkomt voedselverspilling. De site is volgens de makers “per ongeluk” ontstaan. (Derkzen, 2013). Ook Peerby, de site waar je spullen van en aan elkaar kunt lenen, wordt gepositioneerd als een sociale en duurzame leenapp: “Met Peerby.com wil ondernemer Daan Weddepohl (32) naast duurzaamheid de sociale cohesie binnen de samenleving bevorderen.” (Hompes, 2013). Achterliggende gedachte: wanneer drie mensen samen doen met één boormachine, dan hoeven er twee minder gefabriceerd en verkocht te worden.

Dit draagt bij aan duurzaamheid, is het idee. Al blijkt uit onderzoek van shareNL, uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu dat de deeleconomie ook kan bijdragen tot een hogere consumptie doordat voorheen onbereikbare apparaten toegankelijker worden (shareNL, 2015).

Maar delen is ook financieel interessant. Want waarom een auto kopen, als deze toch de meeste tijd stil staat? Deze kun je toch ook gewoon delen, waardoor je samen de kosten draagt? Greenwheels biedt al 20 jaar deelauto’s aan, maar inmiddels biedt SnappCar.nl de mogelijkheid om je auto te verhuren, of kun je via BlaBlaCar een lifter meenemen die een deel van de reiskosten draagt. Door de economische crisis is de deeleconomie ook bij het algemene publiek zichtbaar geworden. Niet vanwege de idealen, maar omdat het financieel zinvol voor hen is.

Snelle groei leidt tot wrijving

De snelle groei van de deeleconomie leidt echter ook tot spanningen. Vooral partijen als AirBnB en Uber staan hierbij in de belangstelling. Opvallend hierbij is dat beide partijen zich hebben begeven op een sterk gereguleerde markt. UberPop biedt particulieren de mogelijkheid om zich als taxichauffeur aan te bieden. AirBnB geeft particulieren de mogelijkheid een kamer aan te bieden. Zowel de taxi-branche als de hotelbranche is een gereguleerde markt waarbij aanbieders aan allerlei eisen rondom veiligheid en kwaliteit moeten voldoen.
Aan particulieren worden dergelijke eisen niet gesteld, waardoor deze hun aanbod goedkoper kunnen adverteren. Ook leidt het openstellen van de markt voor een groot aantal nieuwe aanbieders tot een plotseling stijgend aanbod. Logisch dat zittende aanbieders zich hierdoor bedreigd voelen en klagen over oneerlijke concurrentie. UberPop is volgens de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) strijdig met de taxiwet, en dus illegaal. Dit oordeel is door de rechter bevestigd. Chauffeurs riskeren een boete en een strafblad (Nu.nl, 2014). Uber heeft inmiddels eieren voor haar geld gekozen en besloten zich terug te trekken van de Nederlandse markt (nu.nl, 2016). Uber stelt daarbij dat UberPop “een belemmering vormt voor een constructieve dialoog over modernisering van bestaande wet- en regelgeving”. Overigens gaan er stemmen op die stellen dat bij Uber geen sprake is van Deeleconomie, omdat het hier gaat om mensen die diensten aanbieden.

AirBnB concurreert minder met bestaande hotels, aldus de branche. Deze partij, die het mogelijk maakt om bij particulieren te logeren, brengt stedentrips binnen bereik van mensen die anders thuis zouden blijven.

De nieuwe toestroom van toeristen brengt echter weer andere overlast mee. Vooral in Amsterdam, waar AirBnB is gereguleerd en gelegaliseerd, komen steeds meer klachten over overlast. De stad zou het grote aantal toeristen niet meer aankunnen. Ook ergeren omwonenden zich aan de overlast die wordt veroorzaakt door toeristen die steeds korte tijd in een woning verblijven. Het gaat dan om woningen welke alleen voor AirBnB worden ingezet. Dat woningen enkel voor AirBnB gebruikt worden zou ook druk leggen op de woningmarkt (Parool, 2016). De Gemeente Amsterdam heeft dit probleem willen ondervangen door vast te leggen dat woningen niet meer dan 60 dagen per jaar verhuurd mogen worden via AirBnB. Berlijn verbood de verhuur van woningen per 1 mei 2016, omdat het de huren opdreef waardoor het wonen in de stad onbetaaldbaar dreigde te worden (Emerce, 2016).

Europese commissie wil Europese Deeleconomie versterken

De Europese Commissie (EC) gelooft in de Deeleconomie en is van mening dat deze versterkt moet worden. Harmonisatie is hiertoe het aangewezen middel, aldus de Commissie, die aangeeft dat verschillen in regelgeving per land de vooruitgang tegenhouden.

Daarom heeft de EC op 2 juni 2016 haar Europese Agenda gepubliceerd. Hierin stelt de Commissie dat nieuwe bedrijfsmodellen, voortgedreven door innovatie, een significant potentieel hebben om bij te dragen aan concurrentiekracht en groei. Daarbij benadrukt de EC de kansen voor nieuwe aanbieders en voordelen voor consumenten en het feit dat de EU regelgeving het niet toestaat eisen te stellen aan dienstverleners die de markt willen betreden, tenzij deze geen onnodig onderscheid maakt. (Europese Commissie, 2016). In het algemeen lijkt de EC van mening dat overheden vooral moeten faciliteren en niet verbieden.

Opvallend is dat de EC in haar rapport voorbeelden uit de praktijk noemt, zoals de Amsterdamse regel dat woningen niet meer dan 60 dagen per jaar in de korte-verhuur mogen worden aangeboden.

Mag een platform verboden worden?

Of een platform binnen de EU verboden mag worden, is afhankelijk van de vraag of er sprake is van een informatie-dienst, of van een ander soort dienst. Een deelplatform is een informatiedienst wanneer het platform via een electronisch kanaal op afstand een dienst verleend en hiervoor een vergoeding ontvangt en dit doet op het verzoek van een individuele dienstafnemer. Een dergelijk platform kan niet worden verboden.
Sommige platforms gaan echter verder, en bieden volgens de EC nog andere diensten aan. Ze treden niet alleen op als intermediair, maar kunnen worden gezien als de aanbieder van de dienst. Om te bepalen of hiervan sprake is, kan worden gekeken naar de volgende vragen:
– Wie bepaalt de prijs? Het platform, of de andere aanbieder?
– Wie bepaalt de overige contractvoorwaarden? Het platform, of de andere aanbieder
– Wie is eigenaar van de belangrijkste activa? Het platform, of de andere aanbieder?
Elk van deze indicatoren geeft een duidelijk beeld van de rol van het platform (Europese Commissie, 2016). Er zijn echter ook andere aspecten waarnaar gekeken kan worden.
Volgens deze maatstaven is een partij als AirBnB een informatiedienstverlener: de aanbieder bepaalt de prijs en voorwaarden en is eigenaar van het pand. UberPop is volgens deze lijst een transportaanbieder, omdat deze partij de prijzen bepaalt, alsmede de overige contractvoorwaarden. Enkel de auto is eigendom van de chauffeur.

Peer2Peer of professioneel?

Een ander belangrijk onderscheid volgens de EC is dat tussen professionele aanbieder en consument. Europese regelgeving gaat namelijk uit van het onderscheid tussen deze partijen, waarbij de consument vaak bescherming behoeft. Binnen de Deeleconomie wordt de grens tussen de twee een stuk vager. Lidstaten pakken deze vraag op verschillende wijzen op, wat tot onduidelijkheid kan leiden. De Commissie biedt daarom enkele handvatten aan.

Om te bepalen of sprake is van Peer2Peer of van professionele aanbieders, moet gekeken worden naar:
– Frequentie: hoe vaak biedt de aanbieder zijn dienst of product aan?
– Winstmotief: doet de aanbieder zijn aanbod met het oog op winst?
– Omzet: hoe meer omzet, hoe groter de kans dat sprake is van een professionele aanbieder

Werknemersbescherming

Wanneer de Commissie spreekt over de arbeidsmarkt wordt geen stelling ingenomen. Enerzijds benoemt de Agenda de Deeleconomie als een inkomstenbron die personen flexibele mogelijkheden biedt, anderszijds erkent men dat dit leidt tot onzekerheid en mogelijk verlies van sociale rechten. Hoe hiermee om te gaan is nog onbekend en onderwerp van een consultatie. Wanneer een aanbieder wordt gezien als zelfstandige, of wanneer sprake is van een werknemer met de bijbehorende minimumrechten is afhankelijk van de relatie tussen aanbieder en consument. Zoals ook bij de voorgaande twee vragen moet ook deze op individuele basis worden beantwoord. Maar de kern lijkt op die van het Nederlands recht: een bepaalde tijdsperiode, waarin een dienst verleend wordt aan een ander, onder de aansturing van die ander, tegen een vergoeding.

Men is, aldus de Commissie, werknemer, indien men aanwijzingen van het platform moet opvolgen.

Conclusie

De Europese Commissie is niet blind voor de ontwikkeling van nieuwe businessmodellen. In haar reactie gebruikt de Commissie echter ervaringen en voorbeelden uit de praktijk. De Agenda van juni 2016 is daarmee vooral een best practice overzicht, waaruit sommige overheden bevestiging kunnen putten. De Commissie komt echter niet met nieuwe inzichten of ideeën, waardoor het maar de vraag is in hoeverre deze nieuwe Agenda de opkomst van de Deeleconomie ook echt beïnvloedt.

Bibliografie
 Derkzen, S. (2013, maart 19). Thuisafgehaald.nl: Waarom alleen voor jezelf koken? Opgeroepen op juni 4, 2016, van VN.nl: http://www.vn.nl.kpnis.nl/Radicale-vernieuwers/Radicale-vernieuwers/Thuisafgehaald.nl-waarom-alleen-voor-jezelf-koken.htm
 Emerce. (2016, mei 3). Berlijn scherpt regels Airbnb verhuur aan. Opgeroepen op juni 4, 2016, van Emerce: http://www.emerce.nl/nieuws/berlijn-scherpt-regels-airbnb-verhuur-aan
 Europese Commissie. (2016, juni 2). Communication from the commission to the european parliament, he council, the economic and social committee and the committee of the regions: A European agenda for the collaborative economy - COM(2016)356. Brussel: Europese Commissie.
 Hompes, D. (2013, maart 20). Peerby: Sociale en Duurzame Leenapp. Opgeroepen op juni 4, 2016, van VN.nl: http://www.vn.nl.kpnis.nl/Radicale-vernieuwers/Radicale-vernieuwers/Peerby-sociale-en-duurzame-leenapp.htm
 Nu.nl. (2014, juli 30). Particulierendienst Uber in Nederland Illegaal. Opgeroepen op juni 4, 2016, van nu.nl: http://www.nu.nl/tech/3840919/particulierendienst-uber-in-nederland-illegaal.html
 nu.nl. (2016, juni 04). Controversiële taxidienst Uberpop stopt in Nederland. Opgeroepen op juni 04, 216, van nu.nl: http://www.nu.nl/algemeen/4167582/controversiele-taxidienst-uberpop-stopt-in-nederland.html
 Parool. (2016, april 25). ING: Airbnb drijft huizenprijs Amsterdaam een ton op. Opgeroepen op juni 04, 2016, van Het Parool: http://www.parool.nl/amsterdam/ing-airbnb-drijft-huizenprijs-amsterdam-een-ton-op~a4288467/
 shareNL. (2015, december 2015). Milieu-impact en -kansen deeleconomie. Opgeroepen op juni 4, 2016, van shareNL (via SlideShare): http://www.slideshare.net/shareNL/sharenl-onderzoek-iov-ienm-milieuimpact-en-kansen-deeleconomie-18-12-2015
 Z24. (2015, november 16). Z24. Opgeroepen op juni 4, 2016, van Waarom is Airbnb wel legaal en UberPOP niet?: http://www.z24.nl/ondernemen/sandra-phlippen-waarom-is-airnbnb-wel-legaal-en-uberpop-niet-599538